Ostrów Tumski w Poznaniu

Poznań, woj. wielkopolskie, PL

Poznański Ostrów Tumski odwiedziłyśmy z Wi zimą 2019 r. Myślę, że historia tego miejsca jest na tyle ciekawa i znacząca w dziejach Polski, że warto co nieco o niej napisać.
Zapraszam na spacer po wyspie, na której rodziła się nasza państwowość.

… tu zaczęły się dzieje narodu, państwa i Kościoła

Ostrów Tumski to dziś jedyna poznańska wyspa. Jeszcze w okresie międzywojennym, było ich znacznie więcej, jednak to właśnie Wyspa Katedralna zawsze była tą najważniejszą.

Pierwsze grody powstawały na terenie dzisiejszej Wielkopolski już w VI w.
W X w. na poznańskiej wyspie wybudowany został jeden z bardziej znaczących, należących do tworzącego się właśnie państwa Polan. Wyczytałam, że początkowo młode państwo nie miało stolicy – w znaczeniu, jakie dziś ma dla nas to słowo. Stolicą był gród, w którym aktualnie przebywał władca i z pewnością jednym z takich głównych grodów był Poznań.
Dowodem na to są badania archeologiczne, podczas których odkryte zostały pozostałości umocnień drewniano-ziemnych grodu oraz dwukondygnacyjnego książęcego palatium – najbardziej okazałej budowli świeckiej z tamtego okresu, odnalezionej w naszym kraju. W pobliżu palatium archeolodzy odnaleźli ślady kaplicy, która prawdopodobnie wybudowana została dla chrześcijańskiej księżniczki czeskiej Dobrawy i jej dworu.
Obecnie w miejscu książęcego palatium znajduje się Kościół p.w. Najświętszej Marii Panny in Summo (na grodzie).

W miejscu, gdzie dziś stoi Bazylika Archikatedralna p.w. świętych Apostołów Piotra i Pawła, znajdowała się stacja misyjna pierwszego biskupa Polski Jordana.

Niektórzy historycy przypuszczają, że to właśnie poznańska Wyspa Katedralna była miejscem chrztu księcia Mieszka I, tradycyjnie datowanego na 966 r.

Zapraszam do zakupu książeczki “Weronika szuka skarbów” – opowiastki dla dzieci i rodziców, inspirowanej zabawą w geocaching.

Matka wszystkich polskich katedr

Pierwsza katedra na poznańskim Ostrowie Tumskim powstała w 968 r. prawdopodobnie z polecenia biskupa Jordana.
Podczas badań archeologicznych, przeprowadzonych w 1946 r., odsłonięto fragmenty pierwotnej katedry oraz prawdopodobnie krypty grobowe pierwszych historycznych władców Polski: księcia Mieszka I i króla Bolesława Chrobrego, a także baptysterium – misę chrzcielną, która – być może – posłużyła do przeprowadzenia sakramentu chrztu Mieszka i jego dworu.

Świątyni była wielokrotnie przebudowywana – zwykle w wyniku wcześniejszych zniszczeń wojennych lub pożarów.

Podczas II wojny światowej, Niemcy – oprócz zrabowania skarbca – wywieźli także 5 spiżowych płyt nagrobnych i zdarli miedziany dach świątyni, a samą katedrę wykorzystywali jako magazyn.

Ostatnia odbudowa i przebudowa katedry miała miejsce w latach 1946 – 1956 po zniszczeniach, spowodowanych walkami o Ostrów Tumski w lutym 1945 r. Budowla znalazła się wówczas w polu ostrzału artylerii, a z pożaru ocalały tylko kaplice.
Świątynię postanowiono odbudować w stylu gotyckim z przełomu XIV i XV w.
I właśnie taką Bazylikę Archikatedralną św. Piotra i św. Pawła w Poznaniu możemy oglądać dziś.

Wokół nawy głównej katedry znajduje się wieniec kaplic: Kaplica św. Marcina, Kaplica św. Józefa, Kaplica św. Cecylii, Kaplica Matki Boskiej i św. Franciszka Ksawerego, Kaplica Najświętszego Sakramentu, Złota Kaplica, Kaplica Matki Boskiej Częstochowskiej i św. Stanisława Kostki, Kaplica Serca Jezusowego, Kaplica Matki Boskiej Anielskiej, Kaplica Świętej Trójcy, Kaplica św. Jana Kantego, Południowa Kruchta i Kaplica św. Stanisława Biskupa i Męczennika (królewska).

Jak wspomniałam, nie ucierpiały one zanadto podczas II wojny światowej, dlatego dziś możemy oglądać ich oryginalny wystrój.

Ciekawostka historyczno-technologiczna jest zaś taka, że 3.05.1927 r. właśnie z poznańskiej katedry została nadana pierwsza w dziejach Polski transmisja radiowa mszy świętej, o!

Złota Kaplica

Złota Kaplica, zwana też Kaplicą Królewską, wybudowana została w latach 30. XIX w. z inicjatywy księdza Teofila Wolickiego. W 1815 r. powstał komitet budowy kaplicy pod przewodnictwem hr. Edwarda Raczyńskiego, a na realizację tego zamierzenia prowadzone były zbiórki wśród Polaków zamieszkujących wszystkie zabory.

Dlaczego ta inicjatywa była wówczas tak ważna?

Poznańska Katedra jest prawdopodobnym miejscem pochówku Mieszka I i Bolesława Chrobrego. Po zniszczeniu pierwotnej romańskiej budowli przez wojska czeskiego księcia Brzetysława, w XIII w. powstało wspólne mauzoleum pierwszych Piastów, a następnie w okolicach 1360 r. Kazimierz Wielki ufundował nowy piaskowcowy sarkofag, który zachował się aż do pożaru katedry w 1772 r.
Po tym zdarzeniu, domniemane prochy pierwszych władców przechowywano w urnie znajdującej się w kapitularzu.

Naród bez państwa tym bardziej potrzebował symboli, namacalnych dowodów dawnej potęgi. Jednym z takich memento miała stać się kaplica – mauzoleum, zaprojektowana przez Franciszka Lanciego w stylu bizantyjskim: na bogato i z mnóstwem złoceń, malowideł itp.
Najważniejszym elementem nekropolii jest wspólny sarkofag księcia Mieszka I i króla Bolesława Chrobrego oraz – naprzeciwko – ich pomnik.

Poznań, Katedra na Ostrowiu Tumskim, Złota Kaplica

Pomimo wojennej zawieruchy, kaplica przetrwała i – bez względu na to, czy rzeczywiście zawiera prochy pierwszych Piastów, czy też nie – wciąż jest pomnikiem ku ich czci i pomnikiem pamięci początków polskiej państwowości.

A czego nie widziałyśmy?

Och, paru dość istotnych miejsc na poznańskim Ostrowie Tumskim!
Trochę gonił nas czas, a poza tym zimowa pogoda nie rozpieszczała. No i nie ukrywam… przygotowując się do wycieczki do Poznania, jakoś tak pominęłam Wyspę Katedralną. Wydawało mi się, że nie będziemy miały w ogóle czasu na jej zwiedzanie i niestety nie poczytałam nic a nic na jej temat 🙁
W związku z tym nie wiedziałam np. o możliwości wejścia do podziemi katedry. Nie miałam pojęcia o Muzeum Archidiecezjalnym czy Rezerwacie archeologicznym „Genius loci”.
Mówi się trudno, może jakimś następnym razem uda się to nadrobić.

Geocaching

Skrytek też nie za wiele udało się podjąć. Najfajniejsza była ta nietypowa – earthcache w środku miasta. Bardzo lubię takie zaskakujące miejscówki.
W Poznaniu trzeba było uważnie patrzeć pod nogi, ale równie sympatycznie wspominam np. „badanie” fontanny na krakowskim rynku czy macanie ścian kamienic :]