Tyle razy przejeżdżaliśmy przez Żagań i jakoś nigdy wcześniej nie złożyło się, aby zatrzymać auto i zwiedzić to miejsce. Udało się w ferie zimowe, które… no… mało zimowe się okazały, za to idealne na wycieczki.
Serię „żagańską” rozpoczynam więc wpisem o Muzeum Obozów Jenieckich.
Ekipa prawie w komplecie. Można zaczynać opowieść…
Historia Żagania (niem. Sagan) jest od XIX w. nierozłącznie związana z istnieniem na jego obrzeżach obozów, przeznaczonych dla jeńców wojennych. Począwszy od roku 1813 i wojen napoleońskich, poprzez wojnę francusko – pruską, I Wojnę Światową, po najtragiczniejszy okres II Wojny Światowej.
W 1939 r. niemiecki Urząd ds. Jeńców Wojennych uruchomił tu kompleks obozów jenieckich. W tzw. Mannschafts -Stammlager Stalag VIIIC i jego filiach zgrupowano ponad 300 tys. jeńców wojennych ok. 30 narodowości. Prawie połowa z nich nie przeżyła…
Najmłodszym obozem żagańskiego stalagu był utworzony wiosną 1942 r. obóz dla zestrzelonych lotników alianckich Stalag Luft III. To stąd właśnie dokonano brawurowej ucieczki, zakończonej wymordowaniem 50 jej uczestników w tym sześciu Polaków. Szczęśliwie do domów dotarło tylko 3 uciekinierów…
Ten historyczny epizod II Wojny Światowej znalazł oddźwięk w literaturze i filmie, i znany jest jako „Wielka Ucieczka”. W 1963 r. powstał film fabularny z Charlesem Bronsonem i Stevem McQueenem pod tym właśnie tytułem, a w 1988 r. nakręcono „Wielką Ucieczkę II” z Christhopherem Reevem.
Choć powstało na ten temat także szereg filmów dokumentalnych, to „przygodówki” mają większe przebicie u publiczności – tragiczny epizod trafił do popkultury. Przynajmniej pamięć przetrwa.
W 1961 r. wzniesiono na terenie byłego obozu pomnik (twórca Mieczysław Welter), a w 1971 r. uruchomiono Muzeum Martyrologi Alianckich Jeńców Wojennych, gromadzące pamiątki po bohaterach II Wojny Światowej oraz świadectwa dokonanych zbrodni. Od 2009 r. muzeum funkcjonuje pod nazwą Muzeum Obozów Jenieckich.
Zwiedzanie muzeum rozpoczynamy od obejrzenia krótkiego filmu o Żaganiu, jego historii, atrakcjach itp.
Następnie przechodzimy do głównej sali wystawowej. Zgromadzono tu m.in. mundury, dokumenty oraz rzeczy osobiste należące do przetrzymywanych tu żołnierzy.
Szczególne wrażenie robią gabloty pełne drobiazgów – monety, krzyżyki, okulary, szczoteczki do zębów, sztućce, grzebienie, nożyczki, manierki, buty… Przedmioty codziennego użytku. Nic nadzwyczajnego, zwłaszcza, że mocno nadgryzione zębem czasu. A jednak dreszcz przechodzi, gdy się je ogląda.
Każda z tych pierdółek ma swoją historię i gdzieś tam jest wspomnienie człowieka, który jej używał. Gdyby przedmioty umiały mówić…
Po środku sali makieta Stalagu Luft III – tego od Wielkiej Ucieczki – wraz z zaznaczonym przebiegiem tuneli ucieczkowych. Urocze domeczki, od których wieje grozą. A wyobraźnia pracuje…
Za budynkiem muzeum znajduje się replika baraku nr 104.
„Projekt 104” zrodził się w głowach brytyjskich pasjonatów – historyków i żołnierzy RAF, którzy w 2007 r. wymyślili, że na terenie byłego obozu wybudują replikę baraku 104. To właśnie w nim znajdowało się wejście do tunelu Harry i to z niego rozpoczęła się Wielka Ucieczka w nocy z 24 na 25 marca 1944 r.
Do realizacji projektu doszło już rok później. Strona polska wykonała fundamenty i podmurówkę, a także zapewniła wykonanie dachu i wstawienie okien. Elementy drewniane przyjechały z Wielkiej Brytanii, a całość zmontowali brytyjscy wolontariusze.
Barak ma wymiary 12 x 26 m – jest więc o połowę krótszy od oryginalnego. Wewnątrz znajdują się izby wyposażone na wzór tych, w których mieszkali jeńcy, ale także sala do projekcji multimedialnych.
Niestety, z powodu takiej a nie innej rzeczywistości (ciężko by było go upilnować i uchronić od chuligańskich wybryków w środku lasu) , barak stanął tuż przy budynku muzeum.
Miejsce, gdzie w rzeczywistości stał barak 104 i przebiegał tunel Harry znajduje się jakieś 1,5 km stąd i pokażę je Wam w następnym poście.
Na zdjęciach poniżej m.in. słynny piecyk (pod takim znajdowało się wejście do tunelu) oraz wózki, których uciekinierzy używali podczas kopania. Znajdziecie tu wyposażenie typowej izby mieszalnej, plany tuneli, zdjęcia żołnierzy, ale też fotosy z filmu „Wielka ucieczka”.
Naprawdę warto zobaczyć to miejsce.
No i gdzieś w okolicy muzeum znaleźliśmy naszą pierwszą żagańską skrytkę: WIELKA UCIECZKA/ THE GREAT ESCAPE # 1.
Twórczynią całej serii i większości innych świetnych skrytek w Żaganiu jest Danwia (pozdrawiam serdecznie!). A ta pierwsza okazała się zapowiedzią pozostałych – zadbanych, z pomysłem, no czapki z głów po prostu!
Oczywiście nie udało nam się odszukać wszystkich, dlatego do Żagania z pewnością jeszcze wrócimy. A na blogu wrócę wkrótce, wszak plan przewiduje jeszcze co najmniej dwa wpisy o wyprawie żagańskiej nr 1 😉
Źródła:
- o muzeum: muzeum.zagan.pl,
- o replice baraku 104: gazetalubuska.pl
INFORMACJE PRAKTYCZNE
Muzeum znajduje się w Żaganiu przy ul. Lotników Alianckich 6, przy samej drodze od strony Iłowej.
Zwiedzać je można codziennie (oprócz poniedziałków) w godz. 10.00 – 16.00, a w weekendy do godz. 17.00.
Bilety są w cenie: 5 zł dorośli i 3 zł dzieci, we wtorki wstęp wolny.
Dostępny jest duży bezpłatny parking.